Por skribi normale la francan, la germanan, la hispanan oni bezonas diversajn aliajn signojn: é, ä, ñ. Nu, se oni uzas unu plian biton en la kodado oni duobligas la nombron de riceveblaj kodonoj. Tiel per okbita kodo oni povas prezenti la bezonatajn neAskiajn signojn. La plej disvastigita okbita etendo de Askio estas Latina-1 (nomata ankaŭ ANSI, æar la usonanoj akceptis øin kiel la usonan normon; øia numero laý Internacia Norm-Organizo estas ISO/IEC 8859-1). Se vi aæetas Vindozon (Windows) en norda Ameriko, en okcidenta Eýropo, aý en diversaj aliaj landoj, ekzemple Aýstralio -- jen Latina-1/ANSI estas la plej granda parto de la videbla signaro, kiun vi disponas. (Vi disponas ankaý kelkajn aliajn signojn, kiuj ne estas laý la normo Latina-1. Ili okupas la kodonojn 128 ĝis 159, kiuj laŭnorme devus esti stirsignoj.)
Per tiparo adaptita por Latina-1 oni povas vidi sur la ekrano, kaj elpresi, æiujn supersignitajn literojn kaj aliajn specialajn literojn de la franca, la germana, la nederlanda, la skandinaviaj lingvoj, la islanda, la portugala, la hispana, la itala. Do per Latina-1 æio estas solvita por la grandaj okcidenteýropaj lingvoj (sed ne por la kimra, nek por la kataluna). [Vidu Tabelon 1a.]
Tamen por aliaj lingvoj restas probemo. Eæ multaj lingvoj por kiuj oni uzas varianton de la latina alfabeto ankoraý ne estas kovritaj -- inter ili, kompreneble, Esperanto. Do oni difinis, per diversaj 'kodpaøoj', diversajn aliajn okbitajn etendojn de Askio. Latina-2 donas tion, kion oni bezonas por la lingvoj de orienta Eýropo -- la pola, la æe¶a, la hungara kaj tiel plu. [Vidu Tabelon 2.]
Latina-3 estas por ni tre interesa, æar øi donas tion, kion oni bezonas por diversaj aliaj latinalfabetaj lingvoj -- la malta, la turka, kaj Esperanto.
En æiuj tiuj variantoj, la signoj de Askio restas konstantaj, retenante la samajn kodonojn inter 32 kaj 127. Varias nur la signoj indikitaj de la kodonoj 160-255.
Cetere, por enigi tiujn neAskiajn signojn estas diversaj eblecoj, depende de via komputilo kaj viaj programoj: eble vi havas speciale programitan klavaron, aý vi povas þalti inter du registrumoj (ekzemple cirila kaj latina), aý vi tajpas la koncernan kodonon per la nombra klavaro, kun antaýira nulo, premante samtempe la registruman klavon Alt.
Se vi instalis tiparon Latina-3 en via komputilo, kaj uzas øin en via tekstprogramo aý æe via interreta foliumilo, vi povas vidi sur la ekrano la signojn de tiu alfabeto. Aliflanke, se vi rigardas la saman tekston per alia tiparo, ekzemple Latina-1, vi vidos aliajn signojn. Ekzemple en Latina-3 nia Esperanta ĉ havas la kodonon 230; sed 230 en Latina-1 estas la kodono por la ligita ae de la dana.
Multaj TTT-paĝoj en Esperanto estas aranøitaj por tiparo Latina-3. Tiel, vere, oni povas vidi sur la ekrano la øustajn supersignojn. Sed la malavantaøo estas ke uzanto, kiu ne instalis tiparon Latina-3, aý ne enŝaltis øin, vidos tute maløustajn literojn. (Utilas scii, ke vi povas senpage elþuti tiparojn Latina-3 de la TTT-ejo de Flandra Esperanto-Ligo.)
Cetere, restas problemo ekzemple por skandinavianoj, kies neAskiaj literoj (ligita ae, a-ringo ktp) ne trovas lokon en Latina-3. Tial oni ne povas skribi per unu sama tiparo tekston en kiu miksiøas ekzemple Esperanto kaj la dana.
Por enmeti signon el Aski-etendo en TTT-dokumenton, ekzistas du eblecoj:
| E-litero | Latina-3 | E-litero | Latina-3 |
|---|---|---|---|
| Æ | Æ | æ | æ |
| Ø | Ø | ø | ø |
| ¦ | ¦ | ¶ | ¶ |
| ¬ | ¬ | ¼ | ¼ |
| Þ | Þ | þ | þ |
| Ý | Ý | ý | ý |
Formale, vi devus indiki en via dokumento, ke øi bezonas tiparon Latina-3. Teorie, vi farus tion, skribante jene inter <head> kaj </head>:
<META HTTP-EQUIV="Content-type" CONTENT="text/html; charset=ISO-8859-3">
Praktike, tamen, la foliumiloj ne rekonas tiun anoncon, eĉ misinterpretas ĝin! Do estas pli bone ĝin ne uzi. Anstataŭe, avertu la leganton je la komenco, ke li aranĝu sian foliumilon por Latina-3. Kopiu, se vi deziras, la tekston troviøantan æe la supro de la frontpaøo de æi tiu dokumento.
Ekzistas aliaj Aski-etendoj. Ekzemple, Latina-4 kovras la bezonojn de la latva kaj de la samia. Ankaý la grekoj kaj rusoj uzas propran Aski-etendon, en kiuj la literoj de iliaj specialaj alfabetoj trovas lokon. (Aldono 1998 06 26: por bona superrigardo, en la angla, de la tuta "Alfabeta Supo" de ISO-8859, vidu http://czyborra.com/charsets/iso8859.html .)